خندق های سنگی از جاذبه های طبیعی ابرکوه است که فراموشی، سبب ناشناخته ماندن آنها شده و به جز اهالی ابرکوه، کسی از وجود آنها مطلع نیست، حتی این گزارش نخستین مطلبی است که از این خندق ها منتشر می شود. به گزارش خبرنگار مهر، ابرکوه شهری سنگی و صخره ای است و همانطور که از نام آن پیداست، شهری است که بر بالای کوهی ساخته شده است.
ویژگی های خاص این شهرستان سبب شده جاذبه های طبیعی بسیاری در آن چشم نوازی کند، جاذبه هایی که شاید هرگز حتی رسانه ها نیز به آنها نپرداخته باشند. خندق های سنگی از آن دسته از جاذبه هایی است که تاکنون هیچ معرفی از آنها در هیچ رسانه و سایتی صورت نگرفته است و حتی با جستجو در موتورهای جستجوگر شاید یک مطلب کوتاه از این خندق ها قابل روئیت باشد. بررسی و مستندسازی آثار تاریخی شهرستان ابرکوه از جمله مواردی است که لازم است نهادهای ذیربط و پژوهشگران به آن پرداخته و نسبت به معرفی آنها به جوامع علمی کشور کوشا باشند. متاسفانه نگرش غیر کارشناسانه در زمینه مواریث فرهنگی و عدم برخورداری دیدگاه جامع و فراگیر در این زمینه، نه تنها باعث رونق این بخش از توانمندی های ابرکوه نشده، بلکه نتوانسته است ضرورت حمایت و حفظ این آثار را در اذهان عمومی توجیه کند. در حالی که بسیاری از مواریث فرهنگی این شهرستان از سیاهه برنامه ریزی های مسئولان جا افتاده است،
همان کالبد معماری شهر نیز به طور جامع و کامل مورد توجه قرار نگرفته و بسیاری از آثار آن مغفول مانده است. خندق های سنگی ابرکوه از جمله این آثار هستند که تاکنون مورد بی مهری قرار گرفته اند و این گزارش اولین گزارش منتشره از این آثار ارزشمند باقی مانده از تلاش نیاکان در گذشته هایی به وسعت تاریخ است و حتی در پایگاه های اطلاع رسانی میراث فرهنگی کشور نیز جز نام و شرح مختصری از آن نیامده است. یک کارشناس ارشد معماری در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: شهر تاریخی ابرکوه، با وجود مداخلات غیر کارشناسانه دارای ظرفیت های ارزشمندی است که ارزش تحقیق و تفحص بالایی دارد. حسین حاتمی افزود: ساخت و سازهای ناهماهنگ و نامتجانس کلیت بافت زیبا و ارزشمند شهر را تا حدودی تحت تأثیر قرار داده است هر چند دا نه های درشت این بافت مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته اند. وی در مورد دلایل سکنی گزینی مردم بر روی لایه های سنگی اظهار داشت: بارش های فصلی و روان شدن سیلاب ها باعث شده است تا ساکنان اولیه شهر نقاط مرتفع بستر را برای ساخت و ساز انتخاب کنند و به دلیل وجود رگه های سنگی از نوع ماسه سنگ در این منطقه که ارتفاعی مناسب برای مقابله با سیلابها دارند،
شهرسازی منحصر به فردی بر روی آنها شکل گرفته است. حاتمی بیان داشت: گذشته از این و به دلیل مسائل امنیتی شاهد اقدامات جالب و قابل ملاحظه ای در این راستا از جانب این مردم بوده ایم. خندق های اعجاب انگیز ابرکوه حاتمی ادامه داد: تلاشی که در این زمینه به کار رفته است اعجاب انگیز است به طوری که با حفر خندق های سنگی در اطراف قلعه های مسکونی، چهره ای از همت و سخت کوشی پدید آورندگان به نمایش گذاشته شده است و گاه با حفر خندق، با عرضی بیش از شش متر و عمق چهار متر در لایه سنگی، تعجب همگان بر انگیخته می شود. وی افزود: این خندق ها با عرض متوسط شش متر و عمق متوسط هشت متر، در مقاطعی دارای پلهای ارتباطی از جنس سنگ بستر بوده که ارتباط با اطراف را امکان پذیر می کرده اند.
حاتمی ادامه داد: وجود باغات و مزارع کشاورزی در اطراف این خندق هاچشم انداز زیبایی به آن بخشیده است. وی یادآور شد: از طرفی احداث بناهای گلی بر روی بستری سنگی به نوعی یادآور استمداد بشر، به واسطه ضعف ذاتی خود از تکیه گاهی محکم و استوار است که سستی مصالح در دسترس را نیز با این تکیه گاه جبران کرده است. حاتمی اظهار داشت: شکل ویژه زمین در این نواحی که تقریبا منحصر به فرد است از عواملی بوده که به شکل گیری این نوع شهرسازی منجر شده است. آنچه که مسلم است وجود آثار معماری ارزشمند و متعدد در این شهر حکایت از وجود رگه های شهرسازی و معماری قوی در این خطه دارد به طوری که تنوع گونه های آثار در آن قابل ملاحظه است.
بنابر پژوهش های اولیه صورت گرفته توسط پایگاه میراث فرهنگی ابرکوه، احتمال وجود معماری بوکنی با توجه به نشانه های موجود در داخل محوطه قلعه که در اقوال عمومی به قلعه سرور خان مشهور است، نیز وجود دارد. در مورد قدمت این خندق ها تاکنون کار پژوهشی جامعی صورت نگرفته است ولی تعلق آن به دوره های پیش از اسلام بعید به نظر نمی رسد. وقتی در کف این خندقها قدم بر می داری استواری بدنه های آن و عظمت این یادگار تاریخ، انسان را به یاد اراده های پولادینی می اندازد که بر این سنگهای سخت غلبه کرده اند تا بهای آرامش و امنیت را بپردازند.
اما آیا اکنون به این آثار افتخار آفرین آنگونه که باید نگریسته می شود؟
برای پاسخ به این سئوال کافی است نگاهی گذرا بر این خندق ها بیندازیم. لوله های فاضلابی که از منازل اطراف به پایین خندق ها روانه شده اند، ساخت و سازهای انجام شده، انبوه زباله ها در قسمت هایی که از رفت و آمد دور افتاده اند، نشان از عمق بی توجهی به این یادگار گذشتگان دار
